Hoe ga je als bemiddelaar om met toxische en destructieve situaties?

. In een situatie waar mensen belangen nastreven die onverenigbaar zijn, gaat dit vaak gepaard met scheldpartijen en verwijten. Bij hoogoplopende escalaties kan dit verder uitmonden in zwartmakerij, onverbiddelijke machtsstrijden en soms ook fysieke agressie. Hoe ga je als bemiddelaar om met toxische en destructieve situaties?

Soms vloeien toxische verhoudingen tussen mensen voort uit de aanslepende en escalerende conflictsituaties. Er bestaan echter ook relaties die al langer een destructieve en toxische dynamiek hebben en waar effectief sprake is van een doelbewust in stand gehouden onevenwicht tussen de partners. Tijdens de bemiddeling heb je er niet onmiddellijk zicht op of deze dynamiek altijd al aanwezig was of niet. Het is ook niet eenvoudig om dit na te gaan want in een toxische en destructieve relatie heeft de partij die het onderspit moet delven, geleerd om zich niet ten volle te uiten. Het is een beschermende overlevingsstrategie als gevolg van de scheefgetrokken machtsverhouding, die door de pleger naar de buitenwereld toe gemaskeerd wordt met een charmeoffensief. Tegelijkertijd wordt het slachtoffer doelbewust ondermijnd door een breed arsenaal van vaak subtiele, maar onderliggend doordringende manipulatieve technieken. 

Het is niet de bedoeling om als bemiddelaar bijkomend een therapeutische rol aan te nemen en je te bekwamen in het stellen van diagnoses als tijdens de bemiddeling termen worden uitgesproken zoals narcist, sociopaat of psychopaat. Integendeel, het blijft belangrijk voor alle aanwezigen om de deontologie van bemiddeling te respecteren en congruent je rol als bemiddelaar op te nemen. 

Het deontologisch kader van bemiddeling is niet onderhandelbaar

Het deontologisch kader van bemiddeling is niet onderhandelbaar, niet door de partijen en niet door de bemiddelaar. 

Bemiddeling is een vrijwillig en vertrouwelijk proces. Op het moment dat mensen hiervoor kiezen, verbinden alle betrokkenen zich met het deontologisch kader en de specifieke werkwijze van bemiddeling, waarbij enkel de inhoudelijke en relevante aspecten die deel uitmaken van het onderwerp van de bemiddeling bespreekbaar zijn tussen partijen.

Het is de taak van de bemiddelaar om als onafhankelijke en onpartijdige derde het deontologisch kader te bewaken, de betrokken partijen een veilige ruimte te bieden in conflictueuze situaties en hun communicatie te faciliteren. De bedoeling hierbij is om de aanwezigen uit te nodigen om onderling respectvol in gesprek te gaan over hun geschil om zo tot gezamenlijk gedragen afspraken en oplossingen te komen. 

Het deontologisch kader dat uit meerdere codes bestaat, draagt bij tot het beschermen van alle aanwezigen en het waarborgen van de professionele kwaliteit van bemiddeling en is dus niet bespreekbaar of onderhandelbaar. 

Wat verstaan we onder toxische en destructieve situaties tijdens de bemiddeling? 

Een situatie of relatie wordt toxisch als het geven en nemen niet meer in balans is en de ene partij de andere schade berokkend door zijn of haar kwetsbaarheid uit te buiten. 

Wat gebeurt er precies op momenten dat zich toxische en destructieve situaties voordoen? De betrokken partijen concentreren zich op de scheefgetrokken machtsverhouding. Hoe intenser dit als een bedreiging ervaren wordt, hoe meer overlevingsmechanismen er op gang komen. Naast de bewustwording over de belangrijkheid van hun eigen belangen, hebben ze ook het ervaren van angst gemeenschappelijk. De overheersende partij wil geen gezichtsverlies lijden, heeft angst om ontmaskerd te worden en hierdoor de controle over de situatie en macht over de tegenpartij te verliezen. De onderdrukte partij wil niet verder uitgebuit worden, heeft angst om bestaansrecht te verliezen en hierdoor volledig geïsoleerd te raken. 

Dit kan tijdens de bemiddeling uitmonden in defensieve en agressieve situaties. Op zo’n momenten is het voor de bemiddelaar belangrijk om nog meer bedachtzaam te worden op de duidelijkheid en transparantie van de eigen communicatie en handelingen. 

Hoe ga je als bemiddelaar om met toxische en destructieve situaties?

• Geef vooraf duidelijk het deontologisch kader mee aan de betrokkenen. Door de verschillende fasen en thema’s die aan bod komen, kan herhaling tijdens de bemiddeling aangewezen zijn. Dit geldt ook voor een extra duiding van het deontologische kader op momenten waar zich toxische en destructieve situaties voordoen. 
• Maak bij het opstellen van het bemiddelingsprotocol duidelijke afspraken met de mensen over wat mogelijk is en wat niet. Je legt hiermee samen de spel-, gedrags- en communicatieregels vast, die een concrete houvast bieden tijdens het bemiddelingsproces. 
• Blijf alert voor een gezonde balans tussen het aftoetsen van behoeften om te ventileren en de noodzaak om conflicterende momenten te de-escaleren. Het blijft een evenwichtsoefening die enkel in verbinding met alle betrokkenen en in het moment kan gemaakt worden. 
• Zorg ervoor dat ook in deze situaties de bemiddeling op een evenwichtige manier blijft verlopen, zodat de belangen van alle partijen tot uiting kunnen komen en in rekening worden genomen. Vertragen in tempo, fragmenteren en gestructureerd samenvatten, zijn ondersteunende interventies om bij de relevante kern te blijven van het te bespreken thema dat op dat moment aan bod komt.  
• Communiceer tijdig en duidelijk de grenzen en wijs waar nodig een of meerdere partijen op de noodzaak van correct gedrag en een gepaste communicatiestijl. Het is ook je taak om alle betrokkenen een veilige ruimte te bieden tijdens het bemiddelingsproces. 
• Als blijkt dat bij de partijen of één van hen het niet mogelijk is om constructief deel te nemen aan de bemiddeling en het gestelde gedrag onverenigbaar is met een goed verloop van de bemiddeling, schort je de bemiddeling op. Ook als de voorgestelde overeenkomst in onevenwicht is en een ongezonde onderwerping van de ene partij aan de andere partij weerspiegelt of als blijkt dat een partij niet of onvoldoende geïnformeerd is, kan je ervoor kiezen om de bemiddeling te beëindigen. Hierbij is het belangrijk om de mensen op basis van de deontologie feedback te geven en je keuze hierover duidelijk te omkaderen.  
• Om als bemiddelaar toxische communicatie- en gedragspatronen te kunnen waarnemen en er passend mee te leren omgaan, is het een meerwaarde om je te verdiepen in communicatiestijlen en een bewustzijn te ontwikkelen over het effect ervan op relaties. Alle aanwezigen hebben er baat bij dat toxische en destructieve momenten op een professionele manier gede-escaleerd worden en dat het bemiddelingsproces respectvol verder gezet wordt. 

Blijf ook op momenten dat zich toxische en destructieve situaties voordoen professioneel en integer in verbinding met alle aanwezigen en demonstreer tegelijkertijd duidelijk je onafhankelijkheid en onpartijdigheid. Zo creëer je een professionele voedingsbodem voor vertrouwen van waaruit het bemiddelingsproces zich verder kan ontwikkelen. 

Auteur : Ilse Van Roosbroeck, erkend familiaal bemiddelaar en bezieler van Koromiro.